Wat is het verschil tussen inclusie en integratie? Waarom is het streven naar inclusie zo belangrijk? Is het niet belangrijker dat kinderen zich op hun plek voelen en zich kunnen ontwikkelen? In dit blog leg ik de verschillende termen uit en deel ik mijn antwoord op deze vragen. Ook geef ik lees- en luistertips wanneer je hierover verder wilt lezen. Ben je leerkracht? Check dan vooral ook de tips onderaan dit blog.

Wat is het verschil tussen inclusie en integratie?

Om dit uit te kunnen leggen, zijn er vier begrippen die ik graag wil uitleggen. Je vindt ze terug in dit plaatje:

Exclusie

Kijk maar eens naar de cirkel linksboven. Exclusie. Vroeger was het zo dat kinderen met een beperking niet naar school hoefden. Zij bleven gewoon thuis. Wat konden zij nu op school leren? Dit was vooral het geval vóór het jaar 1920. Ondanks passend onderwijs zitten ook tegenwoordig nog zo’n 10.000 kinderen thuis in Nederland. Ook veel kinderen met beperkingen.
Scholen hebben een belangrijke sociale functie: op school ontmoet je elkaar, leer je dat iedereen verschillend is, speel je met elkaar, leer je van elkaar. Als je niet naar school gaat, dan worden die kansen je ontnomen. Eigenlijk krijg je dan de boodschap: jij doet er niet toe.

Segregatie

We gaan naar het plaatje rechtsboven. Segregatie. Dat klinkt heel zwaar. We vinden dit een moeilijk woord. Dat komt omdat het ons doet denken aan de rassenscheiding in Zuid-Afrika. Segregatie, dat is toch niet meer van nu?

Wanneer kinderen met een beperking naar een school gaan die buiten hun eigen leefomgeving ligt en waar niet alle buurtkinderen naar toe gaan, kun je spreken van segregatie. Denk aan een school voor speciaal onderwijs op een afgelegen locatie middenin de bossen. Gericht op een speciale doelgroep. Het is niet makkelijk om uitwisseling met de reguliere omgeving van de kinderen te laten plaatsvinden.

Integratie

Kijk naar het plaatje linksonder. Integratie. Je kunt hierbij denken aan een brede school. Je vindt er vaak niet alleen een reguliere school, maar bijvoorbeeld ook een speciale school, of (medische) kinderopvang. Het gevaar bestaat dat je samen in een gebouw zit, maar toch niet samenwerkt. Het gevolg kan zijn dat kinderen alsnog apart van elkaar spelen, leren en werken. Als dat zo is, mis je de meerwaarde van een brede school. Dan is het mooi in theorie, maar werkt het belabberd in de praktijk. Een verkapte vorm van segregatie.

Inclusie

‘Je maakt mij niet wijs dat een leerling met een ernstige meervoudige beperking opgevangen kan worden op een reguliere school,’ zei AOb voorzitter Verheggen onlangs in het NRC. Ze heeft het mis. Steeds vaker gaan kinderen met een beperking naar de reguliere basisschool in de buurt. Mijn zoon Arje bewandelde deze route ook. Het heeft hem én zijn omgeving heel veel gebracht. Tegelijkertijd hangt het vaak van het toeval af of ouders dit weten te regelen. Dat gegeven maakt het moeilijk. Inclusie gaat niet over één kind, het gaat over álle kinderen. Helaas zijn we daar nog niet.

Samen naar School

Er zijn verschillende ontwikkelingen die ervoor zorgen dat inclusie steeds dichterbij komt. Dat steeds meer kinderen in de buurt naar school kunnen. Er komen steeds meer Samen naar School-klassen: kinderen met beperking krijgen onderwijs en zorg in een klaslokaal op een reguliere basisschool.  De lokalen zijn voorzien van alle zorg en expertise die er nodig is. Noodzakelijke specialismen kunnen ingevlogen worden. Het bijzondere van initiatieven is dat ze gericht zijn op uitwisseling en samenwerking. Kinderen met beperkingen gaan geregeld naar hun eigen leerjaar op de reguliere school. En andersom komen kinderen uit de andere klassen geregeld in de Samen naar School-klas om betrokken te worden bij de zorg en om samen te spelen.

Voor Arje zijn we een Samen naar School-klas gestart op het VMBO. Omdat dit hartstikke nieuw is, gaat hij daar één dag in de week naar toe. Hij haakt aan bij de praktijkvakken, ontmoet de VMBO-leerlingen, doet mee met projecten. Het zorgt voor een doorgaande leerlijn op ín de maatschappij opgroeien. De andere dagen gaat hij naar een VSO. Voorzien van alle gemakken. Met een uitstekend programma. Bevlogen leerkrachten. Maar wel op een afgelegen terrein. Waar niemand anders komt. Hij wordt gebracht en gehaald met het busje. Wil je hier meer over lezen dan verwijs ik je door:

• BLOG: De impact van het busje
• De Samen naar School-klas op het VMBO in Apeldoorn (waar Arje op donderdag naar toe gaat)

Is het niet belangrijker dat kinderen zich op hun plek voelen?

Ik denk dat het heel belangrijk is dat kinderen zich thuis voelen. Dat ze gezien worden. Tegelijkertijd zit het ín kinderen om zich te ontwikkelen, zich uitgedaagd te voelen en elkaar te ontmoeten. Iedereen doet dat op zijn of haar eigen tempo. Als we kinderen op jonge leeftijd leren dat iedereen welkom is op school BEHALVE de kinderen met een beperking… dan ontnemen we ze de kans om te leren dat iedereen erbij hoort. Dit heeft een direct effect op de samenleving van morgen.

Door de gesprekken die ik met vele ouders voer, merk ik elke keer weer hoe groot de waarde is van in de buurt naar school gaan. Dat gun ik ieder kind. Voor Arje betekende het dat hij kinderen in de buurt kent. Dat ze met hem opgroeien. Dat ze samen spelen. Dat hij een plek in de buurt heeft om na schooltijd naar toe te gaan om er te spelen. Zonder dat hij (of ik) zich druk hoeft te maken of hij er wel welkom is. Graag benoem ik hier ook, nogmaals: Arje kan nergens zelfstandig naar toe. Het belang van de buurt is daarom ongelooflijk groot.

Inclusie in het onderwijs

Ik sprak hierover in mijn podcast met Beno Schraepen, auteur van het boek ‘Excluses, wat uitsluiting doet met mensen’ Het was zo’n informatief gesprek dat je naar twee afleveringen kunt luisteren van Makkelijker Meedoen de Podcast:

• Aflevering 6: Excluses. Wat uitsluiting doet met mensen
  Hierin zegt hij: ‘In onze maatschappij heerst het idee dat mensen met een beperking het beste af zijn in aparte aangepaste en gespecialiseerde omgevingen. We stellen ons geen vragen over de impact daarvan op iemands leven. Als het idee is dat jij alleen maar kan functioneren in aparte, aangepaste omgevingen, dan blijft sowieso de maatschappij ontoegankelijk. En als je je dan ín die maatschappij gaat bewegen, dan bots je op allerlei mogelijke discriminatie, omdat men daar nooit heeft geleerd om daar rekening mee te houden.’
• Aflevering 7: Inclusie in het onderwijs
  Hierin vertelt Beno het verhaal van iemand met spierdystrofie die weet dat hij maar 30 jaar gaat worden: ‘Ik ken niemand van mijn leeftijd zonder een beperking. De enige mensen die ik ken zijn kinderen en jongeren met een beperking.’ Dit is voor Beno de urgentie: ‘Waarom doen we dit? Waar zijn we mee bezig?’

Je kunt de podcast luisteren op Apple Podcast of Spotify. Zoek dan naar ‘Makkelijker Meedoen’ en je vindt ‘m meteen. Klik op ‘volgen’ of ‘abonneer’ om geen aflevering te missen.

Nog meer inspiratie

Twijfel je of regulier onderwijs de juiste plek voor je kind is? Heb je nog wat onderbouwing en inspiratie nodig? Ik begrijp je helemaal. Hier vind je een aantal links om je bij je keuze en zoektocht te helpen:

• Aflevering 3: Kind met beperking? Reguliere school? Parels en puzzels met Sylvia Dakkus
  In deze podcast-aflevering spreek ik met Sylvia Dakkus. Zij begeleidde Arje toen hij naar de reguliere basisschool in de buurt ging.  Een gesprek waarin we verkennen wat werkte en wat niet. Fijn om te luisteren als je op zoek bent naar de juiste school voor je kind.
• Op www.samennaarschool.nl kun je zien of er een Samen naar School-klas bij jou in de buurt is.
• De Korenaar in Eindhoven is een inclusieve school (ter inspiratie!).
• De Kroevendonk in Roosendaal is een inclusieve school (ter inspiratie!).
• Defence for Children heeft een dossier inclusief onderwijs met vele publicaties en tips.
• Met het programma Onbeperkt Meedoen werkt de overheid aan inclusie voor mensen met een handicap.
• Ik interviewde de aanjager van dit programma Guusje ter Horst, in Aflevering 8: Samen spelen doe je zo voor Makkelijker Meedoen de Podcast.

Tips voor de leerkracht

Deze vragen kunnen je verder helpen om vast te stellen wat jouw school doet om inclusiever te worden:

• In hoeverre is jouw school een ontmoetingsplek voor ALLE kinderen in de buurt?
• Werk je op een speciale school? Wat doet jouw school om uitwisseling met de reguliere omgeving van de kinderen te laten plaatsvinden?
• Werk je op een brede school? Hoe maakt jouw school het mogelijk dat kinderen, hoe verschillende ook van elkaar, elkaar regelmatig ontmoeten, samen spelen en samen leren? Is dat iets dat als ‘lastig’ wordt ervaren door je collega’s? Of wordt dit enthousiast omarmd?

Je merkt het vast al: uitwisselen en samenwerken is het devies. Als je eenmaal begonnen bent met het bedenken en uitvoeren van manieren waarop uitwisseling en samenwerking tussen verschillende kinderen plaats kan vinden, dan zie je steeds meer mogelijkheden.

Verschillen worden dan steeds gewoner, en niet alleen gewoon… mooi gewoon!